W poniższym artykule odpowiemy sobie na pytanie czy można cofnąć darowiznę, a jeżeli tak to jakie przesłanki muszą zostać spełnione, aby odwołanie darowizny było skuteczne.
Kwestie odwołania darowizny zostały uregulowane w Kodeksie Cywilnym (dalej jako: kc). Odwołanie darowizny jeszcze nie wykonanej, jak i już wykonanej, jest dopuszczalne pod warunkiem spełnienia ściśle określonych przesłanek, wskazanych wprost w przepisach umieszczonych w Kodeksie Cywilnym.
Zgodnie z art. 896 kc darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli:
1) po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy uległ zmianie
2) przy czym musi być to taka zmiana, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla:
– własnego utrzymania darczyńcy
– usprawiedliwionych potrzeb darczyńcy
– ciążących na darczyńcy ustawowych obowiązków alimentacyjnych
Komentarz: Odwołanie darowizny, kiedy przedmiot darowizny jeszcze nie przeszedł na rzecz obdarowanego i nie stał się jego własnością jest dopuszczalne. Z taką sytuacją mamy do czynienia, gdy np. darczyńca podarował swojemu synowi samochód. Syn przyjął tą darowiznę i został zawarty akt notarialny przekazania samochodu tytułem darowizny. Jednak do przekazania samochodu i kluczyków nie doszło. Skutek jest taki, że umowa darowizny została zawarta, natomiast nie została wykonana. Darczyńca nadal posiada samochód i kluczyki, mimo że obdarowany nabył prawo do samochodu.
Dodatkowo stan majątkowy darczyńcy musi ulec pogorszeniu po dokonaniu darowizny, ale jeszcze przed jej wykonaniem.
Przy czym nie ma znaczenia, czy pogorszenie stanu majątkowego darczyńcy nastąpiło z przyczyn zależnych (wina umyślna, rażące niedbalstwo), czy niezależnych od darczyńcy. Takie pogorszenie stanu majątkowego musi skutkować tym, że darczyńca nie jest wstanie się samodzielnie utrzymać – nie posiada stosownych środków majątkowych, aby zaspokoić swoje podstawowe potrzeby życiowe albo zapłacić alimenty do których jest zobowiązany.
Tylko i wyłączenie zmiana sytuacji materialnej darczyńcy może stanowić podstawę odwołania darowizny. Zmiana sytuacji materialnej obdarowanego nie może być przesłanką odwołania darowizny. Czyli w sytuacji gdy np. darczyńca podarował koledze pieniądze ponieważ był biedny i chciał mu pomóc, to w sytuacji kiedy obdarowany wygrał na loterii pieniądze, co sprawiło, że jego standard życia się poprawił, to odwołanie darowizny nie jest możliwe.
Z kolei jeżeli darowizna została już wykonana, to zgodnie z art.898 § 1 kc i art, 899 § 1 i 3 kc darczyńca może ją odwołać pod warunkiem, że :
1) obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności, przy czym jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
2) darczyńca nie przebaczył obdarowanemu tej rażącej niewdzięczności
3) nie minął rok od dnia kiedy darczyńca dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
Komentarz: Odwołanie darowizny, kiedy przedmiot darowizny już przeszedł na rzecz obdarowanego i stał się jego własnością jest dopuszczalne pod pewnymi warunkami o których mowa powyżej. Jako przykład rażącej niewdzięczności można wskazać następujące sytuacje:
– wyjazd za granicę i zerwanie kontaktów z darczyńcą w wyniku czego darczyńca był samotny
– nie udzielenie pomocy darczyńcy w ciężkiej chorobie
– przestępstwo skierowane przeciwko życiu, czci i godności osobistej darczyńcy np.(usiłowanie zabójstwa, pomówienie)
W orzecznictwie wskazuje się, że przyczyną odwołania darowizny nie mogą być:
– zawiedzione oczekiwania darczyńcy, co do tego jak obdarowany ma się zajmować przedmiotem darowizny
– sporadyczne kłótnie, tym bardziej sprowokowane
– drobne i zwykłe konflikty rodzinne
Jeżeli darczyńca dokonał przebaczenia, to uprawnienie do odwołania darowizny wygasa i odwołanie darowizny nie jest możliwe. O dokonaniu przebaczenia można mówić w sytuacji gdy darczyńca ma świadomość, że obdarowany zachował się niegodnie, a mimo to chce mu wybaczyć i zapomnieć o tym zdarzeniu. O fakcie przebaczenia darczyńca nie musi powiadamiać bezpośrednio obdarowanego, może dokonać tego na piśmie lub poinformować osobę trzecią o tym fakcie.
Z art. 899 § 2 i 3 kc.wynika, że odwołanie darowizny jest możliwe również przez spadkobierców darczyńcy pod warunkiem, że
1)darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania darowizny
2) albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia
3) lub gdy obdarowany umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy
4) nie upłynął rok od dnia, w którym spadkobierca darczyńcy dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
